طرحواره چیست؟

منظور از طرحواره چیست؟

باید گفت که طرحواره یک چهارچوب یا مفهوم روان شناختی می‌باشد که به افراد در سازماندهی و تفسیر اطلاعات کمک می‌کند. از طرحواره ها برای میانبر زدن تفسیر حجم عظیمی از اطلاعات موجود استفاده می‌شود.

فواید و مضرات طرحواره چیست؟ در صورتی که فواید زیادی دارد، این چهارچوب های ذهنی باعث می‌شود که اطلاعات مربوطه را حذف کنیم تا در عوض فقط بر روی چیزهایی تمرکز کنیم که باور ها و ایده های قبلی درون چهارچوب ما را تایید می‌کند، را حفظ کنیم. طرحواره ها می توانند در کلیشه ها کمک کننده باشند ولی حفظ اطلاعات جدید را دشوار می‌کنند.

تاریخچه طرحواره

در راستای سوال طرحواره چیست؟ بهتر است درباره تاریخچه طرحواره بدانیم. استفاده از طرحواره به عنوان یک مفهوم شناختی اولین بار توسط یک روانشناس بریتانیایی به نام فردریک بارتلت در نظریه یادگیری خود مطرح شد. نظریه بارتلت اظهار کرد که جهان ما توسط شبکه ای از ساختارهای ذهنی انتراعی شکل می‌گیرد.

در سال های بعد نظریه پرداز ژان پیاژه اصطلاح طرحواره را معرفی کرد و از طریق کارش این اصطلاح رایج شد. طبق نظریه رشد شناختی پیاژه، کودکان یک سری مراحل رشد فکری را می‌گذرانند. در این نظریه پیاژه، به چیستی طرحواره این گونه پاسخ داده شده است که طرحواره یک مقوله دانش و فرآیند کسب آن دانش است.

او اعتقاد داشت مردم به طور مداوم در حال سازگار شدن با محیط هستند، چرا که اطلاعات جدید را دریافت می‌کنند و چیزهای جدید یاد می‌گیرند. با رخ دادن اتفاقات جدید و تجربیات پیش آمده و ارائه اطلاعات جدید، طرحواره های جدید توسعه می‌بایند و طرحواره های قدیمی تغییر می‌کنند یا اصلاح می‌شوند.

حالات طرحواره کودک

در پاسخ سوال طرحواره چیست؟ باید گفت که حتی کودکان نیز دارای طرحواره های ذهنی می باشند. یک کودک خردسال را در نظر بگیرید. این کودک ابتدا یک طرحواره برای یک اسب ایجاد می‌کند. او در ذهن این طرحواره را این گونه رسم می‌کند که اسب، بزرگ است، مو، دم و چهارپا دارد.

هنگامی که این کودک خردسال با یک گاو روبرو می‌شود، براساس طرحواره ای که رسم کرده است، امکان دارد آن را اسب در نظر بگیرد. چرا که در طرحواره او ویژگی های گاو با اسب همخوانی دارد. هنگامی که به این کودک خردسال گفته می‌شود که این حیوان متفاوتی به نام گاو است، طرحواره کودک خردسال دچار تغییرات و اصلاحات می‌شود.

او طرحواره موجود خود درباره اسب را اصلاح می‌کند و طرحواره جدیدی برای گاو ها می‌سازد. حال تصور کنید که این کودک خردسال برای اولین بار با یک اسب مینیاتوری رو به رو می‌شود و در طرحواره های خود جستجو می‌کند و به اشتباه آن را سگ تلقی می‌کند.

هنگامی که به او توضیح می‌دهند که این حیوان یک نوع اسب است که ابعاد کوچکی دارد، او متوجه می‌شود که گاهی اسب ها خیلی بزرگ هستند و گاهی نیز امکان دارد بسیار کوچک باشند.

از همین طریق کسب تجربیات، طرحواره این کودک خردسال دچار تحول و تغییر و اصلاحات می‌شود. طرحواره ها در تربیت فرزند از نظر روانشناسی نیز تاثیر دارند، به این منظور که طرحواره ها روی فرد تاثیر گذاشته و فرد همان تاثیر را روی فرزندان خود تا حدودی می گذارد.

انواع طرحواره ها

در حالی که پیاژه در نظریه خود بر رشد کودکان تاکید و تمرکز داشت، باید در جواب سوال طرحواره چیست؟ گفت، طرحواره ها چیزی هستند که همه انسان ها دارای آن می‌باشند و در طول زندگی شکل می‌گیرند و تغییر می‌کنند. این طرحواره ها حتی در مراحل رشد کودک  از نظر روانشناسی نیز تاثیر گذارند.

1- طرحواره شیء

باید بدانیم که سوال طرحواره چیست؟ معطوف به یک نوع نمی شود و دارای انواع مختلفی است. این نوع طرحواره بر چیستی یک شیء بی جان و نحوه عملکرد آن متمرکز است.

برای مثال می‌توان به طرحواره خودرو در بیشتر کشورها اشاره کرد. طرح کلی افراد برای یک خودرو می‌تواند، زیر مجموعه هایی برای انواع مختلف خودرو ها مانند خودروهای لوکس، مسابقه ای و…را شامل شود.

2- طرحواره اشخاص (Person schema)

این طرحواره بر روی افراد خاص متمرکز می‌شود. برای مثال افراد در طرحواره درباره دوستان خود اطلاعاتی مثل ظاهر، رفتار، شخصیت و علایق و…را جای می‌دهند.

3- طرحواره اجتماعی (Social schema)

این طرحواره شامل دانش کلی درباره نحوه رفتار افراد در موقعیت های اجتماعی خاص می‌باشد. برای مثال دانشی که فرد درباره رفتار در یک جشن دوستانه دارد.

4- طرحواره خودشناسی (Self-schema)

این طرحواره بر دانش فرد نسبت به خود متمرکز است که شامل آن چه که فرد درباره خود می‌داند و ایده هایی که در مورد زندگی ایده آل خود یا آینده دارد، می‌باشد.

5- طرحواره رویداد ها (Event schema)

این طرحواره بر الگوهای رفتاری متمرکز است که برای یک رویداد خاص دنبال می‌شوند. درست مانند یک فیلمنامه که به فرد اطلاع می‌دهد که در یک موقعیت خاص چه کاری انجام دهد، چگونه عمل کند و چه چیزی بگوید.

تغییر طرحواره ها

حال که با جواب سوال طرحواره چیست؟ حدودا آشنا شدیم، سوالی درباره چگونگی تغییر طرحواره ها پیش می آید. از فرآیند هایی که طرحواره ها از طریق آن ها تنظیم می‌شوند و یا تغییر می‌کنند به عنوان یکسان سازی یا تطبیق یاد می‌شود. در این تطابق، طرحواره ها ممکن است تغییر کنند یا به طور کل طرحواره های جدیدی شکل بگیرد.

چرا که فرد اطلاعات جدیدی را یاد می‌گیرد و تجربیات جدیدی به او افزوده می‌شود. طرحواره ها در دوران کودکی بسیار راحت تر و سریع تر تغییر می‌کنند و هر چه قدر افراد بزرگ تر شوند، اصلاح کردن یا تغییر طرحواره ها بسیار دشوار تر می‌شود.

در موارد بسیاری طرحواره ها حتی وقتی شواهدی باشد که در تضاد باور افراد باشد، پابرجا باقی خواهند ماند. هنگامی افراد شروع به تغییر و اصلاح طرحواره های خود می‌کنند که با سیل مداومی از شواهد نیاز به اصلاح آن مواجه می‌شوند.

تاثیر طرحواره ها بر یادگیری

تاثیر طرحواره چیست؟ آیا طرحواره ها در یادگیری تاثیر گذارند؟ طرحواره ها در آموزش و فرآیند یادگیری نقش دارند. طرحواره ها بر آن چه که توجه می‌کنیم تاثیر می‌گذارند. اغلب به چیزهایی توجه می‌کنیم که با طرحواره های موجود ما تطابق دارند.

طرحواره در سرعت یادگیری افراد نیز موثر است. چرا که وقتی افراد اطلاعات را با طرحواره های موجود مطابقت می‌دهند، راحت تر یاد می‌گیرند.

فواید طرحواره ها چیست؟ طرحواره ها به ساده سازی جهان کمک می‌کنند و می‌توانند یادگیری و هضم دنیای اطراف را برای افراد ساده تر کنند. طرحواره به افراد امکان می‌دهند که سریع تر فکر کنند و حتی در شرایطی که همه چیز به سرعت درحال تغییر است، اطلاعات جدید دسته بندی می‌شوند و زمان زیادی برای تفسیر آن ها صرف نمی‌شود.

مضرات طرحواره ها چیست؟ طرحواره ها می‌توانند نحوه تفسیر اطلاعات را نیز نغییر دهند. هنگام یادگرفتن اطلاعات جدید که با طرحواره های موجود آنچنان مطابقت ندارد، افراد اطلاعات جدید را تحریف می‌کنند یا تغییر می‌دهند تا با آن چه که قبلا یاد گرفته اند مطابقت دهند.

یانگ اعتقاد دارد که طرحواره‌ها و تله‌های ذهنی، باورها و احساسات مهمی در خود و محیط هستند که فرد بدون چون و چرا آن‌ها را می‌پذیرد و در برابر تغییر آن، مقاومت زیادی نشان می‌دهد.

آیا طرحواره ها امکان دارد باعث ناسازگاری در افراد شوند؟ بله، از طرحواره های ناسازگار اولیه می‌توان به طرحواره وابستگی (Dependence)، طرحواره شرم و نقص (Defectiveness)، طرحواره محرومیت هیجانی (Emotional Deprivation)، طرحواره بی‌ اعتمادی (Mistrust)، طرحواره رهاشدگی (Abandonment) و… اشاره کرد.